موضوع شخصیت:

یکی از مسائل مهم در روانشناسی بحث شخصیت و نظریه های مربوط به آن است و می توان به جرات گفت که آنچه مطالعه پراکنده روانشناسی را انسجام می بخشد و به آنها معنی و مفهوم روشنی می دهد تفسیر این یافته ها و مطالعات در سایه نظریه شخصی منسجمی است که بتواند رفتار انسان را در تمامی ابعاد آن توجیه و تبیین کند تضاد بنیتهای درون گرایانه و برون گرایانه در روانشناسی موجب بروز دیدگاههای بسیار متعددی در مباحث مربوط به رفتار و شخصیت شده است. الپورت می گوید شخصیت عبارت است از سازمان پویایی درون فرد که این سازمان مشتمل است بر آن دسته از سیستمهای روان- تنی که رفتارها و افکار ویژه انسان را معین می سازند در این تعریف شخصیت سازمانی درونی بیان شده که افعال و افکار ویژه انسان را تعیین می کند و آسپورت با به کار بردن اصطلاح pynamic or ganiza tion  تلاش دارد این نکته را نشان دهد که رفتارهای ظاهر پراکنده انسان در مجموعه واحدی قرار می گیرد که این مجموعه مفسرتعمات آن رفتارهاست الپورت معتقد است که شخصیت نه یک مفهوم کاملا روانی و نه یک مفهوم کاملا زیستی است او معتقد است که بدن فیزیکی انسان بروی روح و روح نیز متقابلا بر جسم تاثیر می گذارد و سازمان شخصیب شامل عمل متقابل روح  و بدن است.

مشیل شخصیت را الگوهایی رفتاری مشخص می داند که نوع سازگاری هر فرد را در مقابل محیط مشخص می سازد.

اسری: 84 قل کل یعمل علی شالکته فربکم اعلم بمن هو اهدی سبیلا: بگو هر کسی بر شالکه خویش عمل می کند و خدای شما به کسی که راهش از هدایت بشری برخوردار است داناتر است: شالکه را معادل مفهوم شخصیت در روانشناسی به کار برده است.

شکل گیری شاکله یا شخصت در دوران جنینی: انسان رشد صعودی خود را از دوران جنینی آغاز می کندو قرآن کریم ابتدای خلقت او را از خاک دانسته و در موارد متعددی انسان را بر آمده از گل می نامد منشاء پیدایش انسان در قرآن با تعابیری همچون حمامسنون لجن گندیده) سلامه طین(پاره گل یا گل) و صلصال کالفخار (گل خشک مانند سفال) آمده شده است به عبارت دیگر خداوند متعال انسان را به طور خلاصه موجودی خاکی و برآورده از خاک یا ماده می نامد این موجود خاکی در طی تحولاتی که از سر می گذراند مراحل مختلفی از رشد را طی می کند و سرانجام به مرحله ای می رسد که لیاقت پذیرش « روح خدائی» را یافته و به این ترتیب روح در او دمیده است.

مراحل رشد شخصیت بر اساس دو ملاک عقل و نفس عبارتند از1- نفس اماره 2- نفس لوامه 3- نفس مطمئنه هر یک از این نفوس تعبیری از شالکه و شخصیت انسان در مرحله ای خاص هستند. یعنی کسی که صاحب نفس اماره است دارای شالکه و شخصی است که در آن هوای نفس حاکم بوده و کسی که در مرحله نفس لوامه است هر چند که محرک بسیاری از رفتارهای او نفس است لکن عقل در اینجا نفس خاص یافته و با آگاهی و استدلال و انسان در مرحله نفس مطمئنه تحت سیطره کامل عقل درآمده و عقل است که مسیر اعمال و رفتار انسان را تعیین می کند.

1-   نفس اماره  (عقل- نفس) 2- لوامه (عقل و نفس) 3- مطمئنه (عقل- نفس)

اساسا رشد شخصیت رشد محصول خود آگاهی انسان است به عنوان یک حیوان در اساس بدون خود آگاهی استمرار خود را به کمک عقل کشف کرده و به آن آگاهی یابد شخصیت انسانی او می شود خودآگاهی اوست انسان باید جهان درون خود را به کمک عقل کشف کرده و به آن آگاهی یابد شخصیت حقیقی انسان در اساس در پشت پرده نا آگاهی پنهان است. انسان قسمت اعظم شخصیت خویش را نمی شناسد دانشمندان علوم مختلف از آن جمله روانشناسی گاه موضوع مورد مطالعه خود را با دقت موشکانه شناخته و آن را توصیف می کنند ولی از توصیف جهان درون خویش ناتوانند اینان علی رغم رشد شناختی از شناخت خویش و تسلط خود آگاهانه برخوردار مانده اند از این روست که فرموده اند: من عرف نفسه فقد انتهی الی غابه کل علم و معرفه

علاوه بر فراهم آوردن محیطی سالم برای شکل گیری شخصیت می توان از طریق دیگری نیز انسان را در مسیر سالم سازی خویش راهنمایی کرد و در صورتی که انسان بتواند با استفاده از اصول عقلانی خویش روابط خود را با محرکهای برون زا تنظیم کرده و محرکهای درون زا را نیز سازمان دهد می تواند شخصیت سالمی برای خود کسب کند لازمه این امر خود آگاهی انسان نسبت به خود یعنی شناخت دقیق خویشتن و استفاده از اصول عقلی یعنی قضاوت صحیح پیرامون فوق است انسان با گسترش دامنه خودآگاهی و صرف وقت بیشتر در راه مطالعه کتاب خود و نیز انجام قضاوت پیرامون تفکراست- تخیلات و اعمال و نیز انتخاب بهترینها می تواند سازمان روانی خویش را از آسیب عوامل مخل در شکل گیری شخصیت مصون داراد و این همان چیزی است که ما تحت عنوان سازماندهی معقول از آن سخن می گوییم.

روانشناسی شخصیت از دیدگاه اسلام در درجه اول این اهمیت را داراست که برای انسان فطرت و عقلی قائل است. که او را بر مرتبه انسانی می نشاند والا تمایلات و هواهای نفسانی از مشترکات اجناس حیوانی است شخصیت انسان بدون فطرت  و عقل معنایی خاص ندارد.

آنچه را که علم اخلاق کمال نفس به عقل است: تکامل نفس و یا به تعبیر روان شناسی تکامل شخصیت از دیدگاه اسلامی در تنوع رفتاری و تطابق  دقیق با محیط نهفته نیست بلکه تکامل شخصیت از دیگاه اسلامی در افزایش خود آگاهی و شناخت عقلانی است که در نهایت آزامش و اطمینانی را به انسان می بخشد که این اطمینان و جه تسمیه عالیترین مرحله تکامل شخصیت یعنی نفس مطمئنه قرار گرفته است.

رشد شخصیت به اعتبار عقل و نفس:

انسان آمیزه ای است از تمایل صرف و لذت طلبی محض و و نیز آگاهی و قضاوت عقلانی از یک سو ناخودآگاه انسان او را به جلب لذائذ و دفع آلام سوق داده و راحتی و آرامش و لذت طلبی را وجهه نظر قرار می دهد و از سوی دیگر عقل با خود آگاهی و قضاوت عقلانی انسان را به طرف حیات معتدل سوق می دهد این تعارض موجب رشد شخصیت آدمی است و اگر انسان هر قدر در حیات خویش اصالت را به عقل داده و تلاش کند. خودآگاهی خویش را نسبت به جهان درون و بیرون افزایش داده و از لحاظ نظری و عملی عقل را حاکم کند به همان میزان شخصی رشد یافته و به ویژگی های خاصی انسانی دسترسی یافته است.

فروید شخص را مرکب از سه دستگاه یا سه سطح می داند: 1- نهاد 2- من3- من برتر و تماس سطوح شخصیت از دیدگاه فروید در اصل لذت جوئی مشترکند و در خدمت لذت جویی جنسی هستند نهایت اصلی آنها بر آوردن کام لیبدوست این تماما از دیدگاه فرهنگ اسلامی و در سطح نفس اماره جمع است به این ترتیب وجه افتراق مراحل مختلف رشد شخصیت از دیدگاه اسلام جائی در نظام شخصی تردید ندارد.

موری در مورد شخصیت رویکردی طولی اتخاذ کرد و تاریخچه رشدی فردی را مورد تاکید قرار داد کار او بر مبنای دیدگاه سنتی فرویدی تهیه شده بود که وی آن را واسطه و توسعه داده بود همانند فروید او نیز بر رویدادها و تجربه های دوران اولیه کودکی و الگوهای رفتاری که در این سالها تعیین کننده شکل می گیرد تاکید می ورزد اجتناب به وسیله جامعه پایان می یابد مشخص می شود هر یک از این مراحل اثر خود را بر شخصیت به شکل عقده ها بر جای می گذارد عقده ها الگوهایی هستند که از نقش پذیری های مراحل مختلف شکل می گیرند و به صورتی ناخودآگاه رشد بعدی خود را هدایت می کنند: 1- زندگی ایمن در درون رحم عقده تنگنایی2- لذت جسمانی مکیدن مواد مغذی در حالی که در آغوش نگهداشته شده است عقده دهانی 3- لذت حاصله از عمل دفع عقده مقعدی 4- لذتی که با ادرار کردن همراه است عقده میزراهی 5- لذت تناسلی عقده اختگی به عقیده موری  به وسیله صفات ارثی و محیط هر دو شکل می گیریم.

معروفترین ابزار شخصیت سسنجی که با نام موری مترادف است آزمون اندر یافت موضوع TAT   است این آزمون دارای 2 کارت است که 19 کارت آن حاوی تصاویری مبهم از یک شخص یا بیشتر و یک کارت آن سفید از شخص که آزمون می شود می خواهند که برای توصیف صحنه ها و اشخاص داخل تصویر کارتها داستانی بسازد و این آزمون یک نوع آزمون فرافکن است.

منابع:

روانشناسی شخصیت دکتر یوسف کریمی

روانشناسی شخصیت از علی اضغر احمدی